MÁSCARAS

PRESENTACIÓN FILTROS GIMP

DISPOSITIVOS DE COMUNICACIÓN. REDES

Red en anel

Red en estrela

Cableado dunha rede local

9. DISPOSITIVOS DA COMUNICACIÓN. REDES.

• Redes locais.

 É un conxunto de ordenadores conectados entre si, coa finalidade de compartir recursos e información. Todos os ordenadores e dispositivos (impresoras, hub, router...) dunha rede están conectados fisicamente mediante un cableado que os percorre un a un; a conexión deste cable a cada ordenador depende do tipo de cable empregado, pero sempre se realiza a través da tarxeta de rede. Ademais desta tarxeta, é necesario que todos os ordenadores dispoñan do software adecuado, software de rede, que permita compartir os dispositivos conectados á rede. O protocolo máis utilizado nas redes locais era Ethernet, aínda que cada vez é máis frecuente utilizar o protocolo TCP/IP, adquirindo deste modo características análogas ás de internet. Ás redes que utilizan este protocolo denomínaselles intranet.

• Topoloxía dunha rede. 

Unha rede local pode instalarse de varias maneiras distintas, e cada unha vén determinada por características como o tipo de cableado, a velocidade de transferencia e a seguridade que poderá ter.

 *Rede en anel: Trátase dunha rede pechada, na que todos os ordenadores están conetados a ela. A información circula nun sentido, polo anel, e cada ordenador analiza se el é o destinatario; se non fose así, deixará pasar a información ao seguinte, e así sucesivamente. Trátase dunha rede bastante estable e cunha taxa de transferencia de información.
*Rede en estrela: Os ordenadores non están unidos directamente entre eles, senón que o fan a través dun dispositivo específico. Trátase dunha rede moi estable (un problema de comunicación non bloquea toda a rede), segura e cunha velocidade de transmisión muy alta. Nestas redes utilízanse cables de tipo UTP.

*hub e switch: A un dispositivo hub chéganlle todos os cables da rede, un por cada ordenador e
por cada dispositivo (impresora, router...), e actúa de ponte entre todos eles; cando un ordenador envía información, o hub reenvíaa a todos, para que o destinatario a tome e o resto a desbote. O switch; ao igual que o hub, actúa de ponte entre todos os dispositivos da rede, pero, ademais, é capaz de identificar cada ordenador ou dispositivo conectado, polo que non envía a información a todos eles, senón só ao destinatario, evitando deste modo sobrecargar a rede e as colisións de datos.

• Cableado de unha rede local.

 *Cableado coaxial: Trátase dun cable que está formado por un fío condutor central, protexido das correntes eléctricas externas por unha malla de cobre. Este cable resulta económico e pode alcanzar velocidade de transmisión media; a conexión ás tarxetas de rede realízase mediante conectores BNC. Actualmente está en desuso.
*Cableado UTP: Este cable está constituído por catro pares de fíos dentro dunha mesma camisa; cada par de fíos está trenzados para evitar a interferencia eléctrica dos outros pares. Este tipo de cable, que resulta económico e permite alcanzar unha boa velocidade de comunicación, necesita conectores RJ-45.
*Cableado de fibra óptica: A fibra óptica transporta pulsos de luz a través de pequenas fibras de vidro, polo que non lle afectan as correntes eléctricas externas. Estes cables constan de dous fíos de fibra de vidro (cada un transmite nunha só dirección) protexidos por fibras de Kevlar e capas de plástico. Aínda Que o seu custo económica é alto, permiten alcanzar velocidades de transmisión moi elevadas e a súa lonxitude pode ser moi extensa; necesitan os conectores ST de fibra óptica.

• Redes inarámicas.

 Nas redes inarámicas, tamén denominadas WiFi, os usuarios conéctanse sen as limitacións que impón un cable (permanencia nunha localización concreta), xa que os seus datos se transmiten polo aire; deste modo, conséguese gran liberdade de movementos.
A velocidade de transmisión é baixa e varía segundo os protocolos utilizados, que van evolucionando hasta velocidades máis altas; as distancias que alcanzan tamén van aumentando grazas a sistemas con novos protocolos como, por exemplo, WiMAX (Worldwide Interoperability for Microwave Acces). Este novo protocolo permite conexións entre dous puntos situados ata un máximo duns 50 Km, con velocidades de ata 70 Mbps (a velocidade das redes cablear está entre 100 e 1000Mbps).

• Redes externas. Internet.

 Unha rede externa é un conxunto de ordenadores conectados entre si cuxa situación física pode estar en diferentes edificios, localidades e mesmo países; a este tipo de rede pertencería a internet, aínda que dada a súa amplitude, se lle considera xa unha rede global.
En caso de querer conectar un equipo a unha rede externa, e posto que non existe un cableado como nunha rede local, necesítanse outras vías diferentes para a conexión. Entre elas, a máis frecuente segue sendo a utilización da rede telefónica, aínda que se están a realizar investigacións e avances noutras tecnoloxías como a conexión a través da rede eléctrica, a conexión vía satélite, a conexión inarámica...

• Redes privadas virtuais.

 As redes privadas virtuais, VPN (Virtual Private Network), son un tipo de redes especiais, posto que utilizan a infraestrutura dunha rede externa (internet), pero agregan unha serie de medidas de seguridade entre os ordenadores conectados de modo que a súa comunicación poida chegar a ser privada.

• Conexión a través dunha liña telefónica.

 *Módems: Son dispositivos que permiten enviar ou recibir información a través dunha liña telefónica convencional, RTC. A súa misión consiste en modular o sinal dixital do ordenador en analoxía e demodular o sinal analóxico recibido para convertela en sinal dixital.
Algúns modems eran externos, pero na actualidade son case todos internos, mesmo algúns ordenadores os teñen integrados na placa base. Ademais xeneralizáronse os modems fax, que aumentan a funcionalidade do ordenador ao poder enviar e recibir fax.
*Tarxetas RDSI: As súas vantaxes ás liñas RTC destacan na velocidade de transmisión e o feito de que a información que viaxa por eles é dixital. Dispoñen de varias canles, polo que a conexión a internet non impide que se poida realizar ou recibir chamadas telefónicas.
Posto que a información viaxa de forma dixital, non é posible utilizar un modem convencional, senón que é necesario utilizar unha tarxeta de comunicación RDSI.
*Módems ADSL: Permite o uso de fío de cobre dunha liña telefónica para a transmisión de datos de alta velocidade e, simultáneamente, para o uso normal dunha liña telefónica.
As liñas ADSL, permiten transferir datos a distintas velocidades, sendo sempre maior a velocidade de recepción que a de envío.
Hai novas versións melloradas como, ADSL2 e a ADSL2+, cun aumento substancial das velocidades de transferencia.
Para poder realizar a conexión a través dunha liña ADSL, é necesario dispoñer dun modem denominado modem ADSL.
*Router: Permite unir ordenadores coma se fose un hub ou un switch. É capaz de buscar o camiño para poñer en contacto dous ordenadores que se queiran conectar.
Encárgase de que a información que pase por el non sexa enviada a todos os ordenadores conectados, senón só aos seus destinatarios.
Por outra parte, un router tamén é capaz de comprobar se unha ruta funciona, e no caso contrario, encontrar outra alternativa; ademais, se hai varias rutas, o router elixirá a máis rápida.

• Conexión a través de cable. 

 Outra forma de conectarse e a través dun cable coaxial; con este tipo de conexión conséguense altas taxas de transmisión. O inconveniente é que necesita un infraestrutura nova que non é todas as zonas xeográficas está dispoñible. A conexión realízase a través dunha conexión multipunto, na cal moitos usuarios comparten o mesmo cable. Para realizar a conexión a parte do cable necesítase un modem-cable.
Aínda que un modem-cable modula/demodular onda información como un modem convencional, tamén realiza funcións semellantes ás dunha tarxeta de rede, posto que o modem-cable se conecta directamente cun sistema de terminación de modem-cable.

• Conexión vía satélite.

 Trátase dunha conexión híbrida, posto que o usuario recibe información vía satélite pero a envía por un sistema terrestre. A filosofía é que o usuario aproveite a alta velocidade da conexión vía satélite para recibir grandes bloques de información.
Esta tecnoloxía está en desuso pola súa baixa velocidade fronte a outros sistemas cablear, e a súa utilización está a quedar reducida a lugares ou situación onde por razóns xeográficas, illamento por catástrofes, etc., non hai posibilidade de utilizar outro tipo de conexión.

• Conexión por ondas radioelétricas.

 A este sistema de conexión coñéceselle coas siglas LMDS (Local Multipoint Distribution System), que fai alusión á existencia de multiples puntos cos que os usuarios establecen comunicación mediante ondas radioeléctricas de alta frecuencia. Unha vantaxe desta conexión é que, ademais de ter unha velocidade de transferencia lata, posibilita a mobilidade física do usuario, sen obrigalo a permanecer nun punto xeográfico concreto para realizar a conexión. Permite ofrecer conexión a internet en lugares aos que non pode chegar o cable.

• Conexión móbil.

 *GSM: É un estándar internacional de comunicacións dixitais móbiles, que utiliza o concepto de comunicación por circuítos. Nel, a voz convértese en sinal dixital codificado e é transmitida ata un terminal encargado de descodificala; os enlaces establecidos para a comunicación mantéñense durante o tempo que dure esta, e non poden ser utilizados simultáneamente para establecer outra comuniación. A velocidade máxima de transmisión de datos que pode alcanzarse con GSM é de 9800 bps.
*GPRS: Está baseado na conmutación de paquetes e non de circuítos. Non é necesario dispoñer dunha canle exclusiva para cada usuario, xa que as canles poden ser compartidas. A conexión realízase no momento en que o cliente a solicita. A velocidade de transmisión que se pode alcanzar é de 115 kbps, polo que é posible transmitir voz e datos simultáneamente.
*UMTS: Traballa cunha frecuencia moi alta (2GHz), que posibilita unha taxa de información de 2 Mbps. É posible transmitir voz e datos á vez, e mesmo sinal de TV e videoconferencia. A transmisión de comunicación realízase a través de conmutación de paquetes. Unha característica é que permite estar conectado á rede de forma permanente.

• Para máis información facer clic aquí.

8. DISPOSITIVOS DE ALMACENAMENTO.

• Discos magnéticos.

Disco duro

 Estes discos gardan a información en superficies dá natureza magnética. Antes de utilizalo este ha de ser preparado (formatado) para que poida recibir a información; esta operación divide o disco en pistas e sectores nos que almacenará a información.
O disco flexible, era o soportede almacenamento que se utilizaba para transportar información dun ordenador a outro; este disco estaba provisto dunha lámina protexida por unha carcasa de plástico. Os discos máis utilizados son os denominados discos de 3 1/2, aínda que existían outros como os discos ZIP, con capacidades de 100, 250 ou 750 MB, e os superdisk LS-x, con 120 ó240 MB.
Os discos duros están formados por un conxunto de discos amoreados cun eixe común; entre eles están situadas as cabezas de lectura-escritura de maneira que poidan ler e escribir nas dúas caras de cada disco.
A información almacénase en cada unha das superficies magnéticas dun disco; o número de discos e a composición do material magnético determina a capacidade do disco duro que aumenta vertixinosamente, sendo habitual falar de discos duros de 200, 400 ou 500 GB, e mesmo de 1 TB.
Dependendo da tecnoloxía utilizada para a transferencia de datos, os discos duros poden ser de varios tipos; os máis utilizados son os IDE (EIDE); permite conectar ata catro discos con capacidades de Gigabytes. Dentro deste tipo hai que falar de subtipos que se diferencian na velocidade de transferencia de datos: ATA, Ultra-ATA, Ultra DMA, Ultra DMA-66, Ultra DMA-100...; o último en aparecer foi o Serial-ATA.

*Estrutura dun disco magnético: A estrutura física dos discos magnéticos é similar en todos eles, con algunhas pequenas diferenzas. A continuación, indícase algúns conceptos básicos:
1 _ Caras: son as superficies superior e inferior de cada disco.
2 _ Pistas: Son os círculos concéntricos en que se divide cada cara do disco.
3 _ Sectores: son as divisións que se fan en cada pista; todos os sectores dun mesmo disco teñen a mesma capacidade.
4 _ Cilindros: no caso de discos duros, e posto que estes teñen varios discos, aparece o concepto de cilindros para designar aos distintos conxuntos de pistas situadas na mesma posición de cada disco.

Estrutura dun disco magnético.

• Disco ópticos.

 A aparición destes discos provocou unha revolución nos sistemas de almacenamento, grazas á enorme cantidade de información, de moi distinta natureza, que poden almacenar cun custo relativamente baixo. Todos estes discos utilizan tecnoloxía óptica (láser).
*CD-ROM: Contén información que só pode ser lida, polo que se utiliza para almacenar información que non teña que ser modificada; esta característica, unida á súa gran capacidade e a que a información gravada nel pode ser de distinta natureza (son, vídeo, fotografías...), fan do CD-ROM un soporte ideal para enciclopedias, xogos, software interactivo, etc.
A información dun CD-ROM está almacenada nunha soa cara, seguindo unha pista única en forma de espiral que comeza no centro do disco e determina no bordo exterior; esta pista está dividida en sectores.
A súa superficie é dun aluminio reflectante e está recuberta dun material plástico que a protexe, alterna zonas lisas e marcas que representan aos dous díxitos binarios (1 e 0).
Para que o ordenador poida ler a información, debe dispoñer dunha unidade lectora de CD-ROM.
*CD grabables e discos regrabables: as gravadoras de CD-ROM, permiten gravar, en discos virxes, a información desexada de forma permanente; a devandita información só poderá lerse e nunca poderá ser modificada. Aos discos grabables denomínaselles discos WORM e identifícaselles mediante as siglas CD-R. Hai outros discos que poden ser gravados varias veces, borrando en cada gravación a información que existira con antelación, CD RW.
*DVD-ROM: Son semellantes ás CD-ROMS, pero a súa capacidade é moito maior.
*DVD grabables e regrabables: Existen varios formatos no mercado que non chegaron a unificarse, e que non son compatibles entre se:
1_DVD-R: Permiten unha soa gravación; poden ser dunha capa (4.7 GB) ou de dobre capa (8.5 GB).
2_DVD-RW: Permiten ser gravado varias veces; poden ser de capa simple ou capa dobre.
3_DVD+R: Son dun só uso, similares a DVD-R, pero con máis compatibilidade respecto a DVD-ROM e DVD-vídeo convencionais.
4_DVD+RW: Son regrabables, similares aos DVD-RW, pero coa compatibilidade dos DVD+R; poden ser de capa simple (4.7 GB) ou de dobre capa (8.5 GB).
*Blue-Ray: É un formato de disco óptico de nova xeración de 12 cm de diámetro (igual que o CD e o DVD) para vídeo de gran definición e almacenamento de datos de alta densidade. A súa capacidade de almacenamento chega a 25 GB por capa. As súas características son:

1_Unha capa de disco pode conter ao redor de 25 GB ou preto de 6 horas de vídeo de alta definición máis audio.

2_No mercado está o disco de dobre capa, que pode conter aproximadamente 50 GB.

3_A velocidade de transferencia de datos é de 36 Mbit/s.

4_O recente avance de Pioneer permitiulle crear un disco Blu-ray de 20 capas cunha capacidade total de 500 GB, aínda que non sería compatible coas unidades lectoras xa dispoñibles no mercado.

5_Ten unha capacidade de alta definición, que é 1920x1080 (1080p).

6_Blu-ray obtén o seu nome da cor azul do raio láser (blue ray significa 'raio azul').

Discos ópticos Blue-ray e HD DVD

• Discos mágneto-óptico.

Tarxeta de memoria dunha cámara fotográfica

  Utilizan unha tecnoloxía mixta: magnética e óptica. A súa gran vantaxe é que permiten almacenar unha gran cantidade de información mediante a técnica óptica, pero, ademais, os datos poden ser modificados e borrados grazas á tecnoloxía magnética.
A superficie está constituída por unha aliaxe de metal cristalino sobre unha superficie de aluminio; ambas as dúas están situadas entre dúas capas de plástico que as protexen.
Á hora de gravar ou modificar información, o láser quenta unha pequena porción de superficie da aliaxe cristalina, liberando aos cristais o suficiente para permitirlles o movemento.
A lectura de información realízase do mesmo modo que nun disco óptico; a orientación dos cristais fai que o raio de luz se reflicta ou non na dirección determinada para que sexa detectada por un sensor e poida converterse en información dixital (cero e un).

• Dispositivos de almacenamento baseado na memoria flash. 

Pendrive

 As características máis sobresaíntes destes dispositivos son o seu reducido tamaño e a non necesidade dunha pila ou batería que subministre enerxía á memoria para manter a gravación. Iso si, a vida dunha memoria flash non é indefinida: cífranse entre 100000 e 1000000 as veces que se poderá gravar información nela.
*Funcionamiento da memoria falsh:
Está constituída por celas nas que se garda información que se quere almacenar. Cada cela é como un transistor convencional, pero cunha porta adicional que é a encargada da carga de información. A memoria flash non é unha memoria RAM, posto que nese caso necesitaría enerxía de forma permanente para non perder os datos.
A causa de que non sexa perpetua está, no desgaste que sofre cada cela ao gravar e borrar a súa información.Outra curiosidade é que o borrado de información se realiza cunha subministración elevada de corrente eléctrica, polo que resulta un proceso lento.

• Para máis información fai clic aquí.

7. DISPOSITIVOS DE ENTRADA E SAÍDA.

• Dispositivos de entrada.

1. Ratón: Permite transmitir información ao ordenador de dous modos: desprazándoo por unha superficie para provocar o movemento do seu indicador na pantalla, e pulsando os seus botóns para realizar certas accións en función de onde estea colocado o indicador.
2. Teclado: É o modo máis frecuente de introducir información ao ordenador. Hai variedade de teclados, con posibilidade de conetalos a distintos portos e incluso con transmisión de datos por infravermellos.
3. Lectores de códigos de barras: Os códigos de barras son un conxunto de liñas verticais de cor negra que teñen distintos grosores. Empréganse en supermercados, almecéns, tendas, etc., para identificar os productos. Un lector de código de barras é un dispositivo capaz de ler e interpretar dita secuencia de barras, permitindo ao ordenador identificar os productos, e obtendo, información acerca del; por exemplo: o seu nome e o seu prezo.
4. Escáner: Dispositivo que permite introducir información dende documentos en papel: imaxes, debuxos..., incluso caracteres. A calidade dun escáner mídese en ppp ou dpi, unidade que indica o número de puntos que toma de cada pulgada (2.54 centímetros).
5. Joystick: O principal campo de aplicación son os xogos; introduce ao ordenador os movementos efectuados sobre a súa palanca e algunhas ordes mediante a pulsación dalgín botón.
6. Tabletas dixitalizadoras: Utilízanse para realizar debuxos e gráficos con gran precisión; son frecuentes en aplicacións de debuxo.
7. Lectores de bandas magnéticas: A utilización está cada día máis extendida (tarxetas de crédito, tarxetas de identificación persoal...). Os lectores de banda magnética son idspositivos capaces de ler a información grabada en dita banda.
8. Pantallas táctiles: Ademáis de mostrar a inofrmación ofrecen a posibilidade de introducir información con só situar un dedo na súa superficie.
9. Tablet PC: Constitúen a última evolución dos portátiles ou das PDA, con tamaños intermedios entre ambos; soen ter unha pantalla de 10 '' que serve para introducir datos.
10. Cámaras dixitais: Mediante as cámaras dixitais pódense descargar as imáxes ao ordenador para ser manipuladas e as cámaras dixitais de vídeo, ademáis de ofrecer a posibilidade de transferir as súas gravacións dixitais ao ordenador para que sexan editadas, poden ser empregadas para transmitir imaxes en tempo real.
11. Micrófono: Pode ser un dispositivo de entrada sempre e cando se dispña dunha tarxeta de sonido no ordenador. Permite ditar o contido dun documento ou dar ordes ao ordenador.

• Dispositivos de saída.

1. Monitores:

 *Monitores convencionais (CRT): O seu funcionamento básase na utilización dun tubo de raios catódicos que envía, unha corrente de eletróns que ao chocar cunha superficie de material fosforescente situada na parte interior da pantalla, a iluminación, formándose as imaxes. As imaxes están constituidas por un número determinado de puntos, reciben o nome de píxeles. 
*Pantallas planas de cristal líquido:(LCD): Evolucionaron das pantallas de calculadoras e portátiles, e empregan millóns de celdas de cristal líquida se polarizan e permiten o paso de determinados raios, que compoñen a imaxe no monitor. 
*Pantallas planas TFT:  Constituídas por unha matriz de millóns de puntos; cada punto é un transistor que actúa de forma independente, coa súa cor, brillo, ton, etc., e o conxunto de todos eles forman unha imaxe de alta calidade.
*Monitores de plasma:  Son planos, basados no emprego dun gas (plasma) que en cada un dos puntos (píxeles) da pantalla, adquire cor, o brillo, etc., necesarios para conformar a imaxe.
     
     2. Impresoras

A calidade dunha impresora mídese en ppp (puntos por polgada), medida que indica o número de puntos que pode debuxar nunha polgada.
A velocidade pódese medir en cps (carácteres por segundo), ou, o máis frecuente en ppm (paxinas por minuto).
Pódense clasificar en:
*Impresoras de margarida ou matriciais, baseaban a impresión no golpeo sobre unha fita impregnada de tinta que ao tomar contacto co papel, marcaba nel a información.
*Impresoras térmicas, basea o seu funcionamento na tinguidura do papel mediante un proceso térmico; adoitan ser impresoras de cor, de custo económico non moi alto. Empréganse para imprimir billetes.
*Impresora láser, utilizan unha tecnoloxía similar á das fotocopiadoras. Son bastante rápidas e permiten obter resultados de alta calidade.
*Impresoras de chorro de tinta, son utilizadas entre os usuarios de ordenadores persoais. Son impresoras de cor que obteñen a impresión pola inxección de tinta líquida a través de cabezais.

      3. Plotter

É un dispositivo que se utiliza nas aplicacións de deseño asistido por ordenador, xa que permite imprimir planos, debuxos técnicos, mapas, deseños industriais... cunha excelente calidade.
Está constituído por un brazo robótico, en cuxo extremo se encontra unha plumiña; a gran diferenza respecto ás impresoras é que realiza debuxos con trazos continuos, conseguindo así figuras de gran calidade. Tamén pode utilizar papel de grandes dimensións.

      4. Microfilme COM (computer Output in Microfilm)

Utilízase habitualmente en bancos e bibliotecas, xa que permite almacenar información nun espazo moi reducido.
As páxinas son fotografadas mediante unha cámara especial e transfórmanse en imaxes de 1.5 cm^2, que posteriormente son agrupadas en fichas. para poder ler a información dunha ficha necesítase un lector de microfichas, que proxecta unha imaxe ampliada dela nunha pantalla.   

• Frecuencia dun monitor.

Indica el número de veces que muestra las imágenes en una segundo; un valor bajo de frecuencia supondrá que la imagen vibre y que la vista tenga que esforzarse más de lo habitual. 

• Resolución dun monitor.

Depende do número de puntos (pixeis), que se obtén do número de liñas (filas) polo número de pixeis de cada unha delas (columnas), ademais, o número de cores tamén inclúe na calidade da imaxe. os dous parámetros anteriores obrigan a que tanto a tarxeta de vídeo coma o monitor sexan compatibles porque, pola contra, a imaxe non se vería ou sairía deforme.
A resolución dun monitor indícase utilizando a seguinte nomenclatura: 1024 * 768, que ten de interpretarsecomo 1024 columnas e 768 filas; nese caso, a imaxe terá 786432 pixeis.
Para que unha imaxe se mostre cun número determinado de cores, necesítase unha cantidade de bits que dean a información de cada pixel. Para saber cantos pixeis se necesitan para cada número de cor hai unha fórmula, que é: o número de cores é igual a dous elevado ao número de bits necesarios por pixeis.
A velocidade de creación de imaxes só depende do microprocesador gráfico propio da tarxeta de vídeo, e non da cantidade de memoria RAM gráfica; esta última afecta á resolución e ao número de cores que poden activarse.

•  1 vídeo sobre o tema (facendo ligazón dende YouTube).

• Para máis información pulsa aquí.

Tema 5) TRATAMENTO DE TEXTO

Nunha entrada do teu blogue fai unha lista cos arquivos correspondentes as actividades do tema5 (feitas con Open Office Writer, exportadas a PDF). En cada punto da lista debe ir unha ligazón a un arquivo PDF en Google Sites.

Lembra que todos os arquivos deben estar escritos en lingua galega. Podes empregar un tradutor on line, como por exemplo: TRADUTOR DA XUNTA.

• XORNAL.PDF (fig21 páx115).
• HORARIO.PDF (fig30 páx 117).
• PARLAMENTO.PDF (fig31 páx118).
• APUNTES.PDF (fig 35 páx 120).
• ECUACION.PDF (fig 43 páx 122).
• ROBOTICA.PDF (act 8 páx 126 : o texto necesario está aquí).
• EXAME.PDF (act 10 páx 126).